زیره گیاهی است که ارتفاع آن به ۳۰ تا ۸۰ سانتی متر می رسد و ساقه آن هم شفاف و بدون کرک است همچنین ریشه آن دوکی شکل و گوشتی است. این گیاه دارای گلهای سفید رنگ و میوه آن آن به دو شکل بیضی و دراز و به رنگ قهوه ای تیره و مایل به زرد است.
زیره از نوع سیاه آن در کرمان کشت می شود و معمولاً در کنار رودخانه ها هم می روید و به آب زیادی برای رشد نیاز ندارد ، بذر زیره به رنگ های مختلف سفید ، سبز ، زرد و قهوه ای خاکستری وجود دارد.
زیره دارای یک اسانس روغنی است که ترکیبی از چند ماده دارویی تانن ،رزین ، صمغ ، الکل و کمی هم ترکیبات نیتروژن دار است.
خواص درمانی زیره
حال کمی درباره خواص زیره بدانیم. از زیره به عنوان ادویه در غذاها استفاده می کنند و خاصیت ضد نفخ و تقویت کننده معده را دارد. با پنیر مخلوط می کنند که باعث خوشبو شدن آن می شود و یا در غذاهای نفاخ چون حبوبات می ریزند تا از بروز نفخ جلوگیری کند.
از قدیم زیره را به عنوان دارو استفاده میکردند. زیرا خواص زیره بسیار زیاد و درمانی است. معمولاً از ترکیب زیره با گیاهان دیگر برای درمان اسفاده می کنند. مثلاً ترکیب زیره با سیر برای درمان اگزما به کار می رود و یا در ترکیب با گیاهان دیگر از جوشانده آنها برای زنان تازه زایمان کرده و دختران جوان جهت تقویت بدنی تجویز می کنند.
از عرقیات زیره برای درمان چاقی افراد استفاده می کنند و در لاغری افراد مفید است.عرق زیره باعث چربی سوزی و رفع اشتهای کاذب می شود. عرق زیره برای رفع گاز معده و سوء هاضمه نیز موثر است.
عرق زیره ضد تشنج و در دفع سموم بدن و رفع تنگی نفس و سکسکه هم اثربخش است.قابل ذکر است که زیره های سیاه و سبز خواص بیشتری دارند و خیلی زیاد مورد استفاده قرار می گیرند.
مصرف زیره سبز در دوران شیردهی باعث افزایش شیر مادران می شود. دمنوش زیره برای درمان برونشیت هم مفید است.ترکیب چند قطره اسانس زیره سبز با روغن بادام در درمان نفخ شکمی کودکان خیلی موثر است که با مالیدن آن روی شکم کودک انجام می شود.
یکی دیگر از خواص زیره به این شکل است که از مخلوط زیره سبز با عسل برای تسکین دل درد استفاده می شود و از خواص مهم دیگر آن خاصیت ضد باروری و سقط کنندگی است.در درمان مشکلات مثانه و کلیه هم موثر است.
زیره سبز ضد تومرهای سرطانی ، ضد صفرا ، ضد باکتری و ضدعفونی کننده است و برای درمان دردهای ناشی از قاعدگی در زنان و قاعده آوری هم تاثیر خوبی دارد.
استفاده از زیره به صورت دانه یا پودر زیره سبز در رژیم غذایی باعث کاهش ۱۴ درصدی چربی های بدن می شود در صورتیکه در روش های معمول ، کاهش چربی های بدن تا ۵% انجام می شود.
نوشیدن زیره خیس شده با سرکه باعث رفع نفس تنگی و خفگی شخص می شود و یا مخلوط کردن آن با آرد باقلا و گذاشتن خمیر آن روی ورم ها ، التهابات آن را از بین می برد.
برای افرادی که از کم کاری تیروئید رنج می برند مصرف زیره مفید است چون باعث ترشح هورمون تیروئید می شود.
علاوه برآنچه که در فوق ذکر شد زیره فواید زیاد دیگری چون ضد آلرژی بودن آن ،رفع ادارار کردن قطره ای ،ضد عفونت و ورم ملتهمه چشم و… را دارد.
مقدار مصرف عرق زیره سبز برای بزرگسالان و کودکان
یکی نمونه دیگر از خواص زیره برای بزرگسالان، نصف استکان عرق زیره را در کمی از آب حل کرده و قبل از غذا مصرف کنند و روزی سه بار تکرار شود. برای کودکان ،هم سه قاشق غذاخوری از عرق زیره را در مقداری آب حل کرده و روزی سه بار قبل از غذا مصرف کنند.
طریقه عرق گیری از زیره سبز
از فرآورده های زیره سبز، روغن زیره ، اسانس و عرق است که برای عرق ، زیره را با مقداری آب می جوشانند و سپس از طریق تقطیر به روش های سنتی و صنعتی و سرد کردن بخار حاصله ،مایعی حاصل می شود که از رایحه زیره برخوردار است.
راههای مصرف زیره در رژیم غذایی
زیره را در آب جوشانده و پس از ده دقیقه دم کشیدن مصرف می کنند و یا پودر زیره را در سبزیجات خشک و سرخ شده می ریزند. زیره را سرخ می کنند و آن را در سالاد و سوپ می ریزند و یا به همراه روغن زیتون به برنج اضافه می کنند.
دانه های سرخ شده زیره را در ماست می ریزند و مصرف می کنند که از یبوست جلوگیری می کند.
اگر زیره با غذاهای گوشتی پخته شود مضرات گوشت را کم می کند و غذا خوشمزه تر می شود.
مخلوط آن با برنج و غذا های دیگر باعث لاغری می شود چون به علت گرم بودن آن هرنوع چاقی و ورم را از بین می برد.
عوارض جانبی مصرف بیش از اندازه زیره سبز در انسان
- باعث آروغ زدن مداوم شخص و خجالت زدگی فرد در بین اطرافیان می شود.
- سوزش سر دل در فرد ایجاد می کند.
- به کبد و کلیه ها آسیب می زند.
- باعث سقط جنین و یا زایمان زودرس می شود.
- باعث خون ریزی زیادی در دوران قاعدگی زنان می شود.
- منجر به خواب آلودگی ،تهوع و اختلال ذهنی می گردد.
- باعث کاهش قند خون می شود.
- ضروری است اشخاص دیابتی زیره نخورند.
- مصرف زیادی زیره باعث آلرژی و خارش پوست می شود.
- برای افرادی که لاغر هستند و تیروئید دارند مصرف زیره مضر است چون دچار پرکاری تیروئید می شوند.
زیره سبز و زیره سیاه
با وجود مشابهت های بین زیره سبز و زیره سیاه ، تفاوت هایی با هم در نوع ترکیبات و اثرات درمانی دارند که به اختصار بیان می شود:
- جنس ، گونه ، اسانس و ترکیبات زیره سیاه با سبز تفاوت زیادی دارند. بطوریکه زیره سبز بیشتر به عنوان یک پودر کاری و چیلی برای معطر کردن غذا استفاده می شود و اثرات دارویی آن بیشتر به خواص آنتی اکسیدانی ، ضدباکتریایی، ضدقارچی و ضد عفونی کننده آن بر می گردد.
- مصرف زیره سیاه خیلی بیشتر از زیره سبز در غذا ها است چون مصرف زیادی زیره سبز حساسیت زا است.
- عرق زیره سیاه دارای خواص هضم کننده غذا ، محلل بادهای مضر گوارشی،چربی سوز ، شیرآور ، از بین برنده رطوبت معده ، ادرارآور و رفع اسهال می باشد.البته عرق زیره سبز هم تا حدی در هضم غذا و رفع دیگر امراض گوارشی موثر است که به شباهت های آنها بر می گردد.
خواص متضاد زیره!!
در بعضی مواقع زیره ها از هر نوعی خواص درمانی متضادی را دارند بطوریکه هم یبوست را درمان می کنند و هم اسهال را و یا هم عادت ماهیانه را قطع می کنند و هم آن را زیاد می کنند.هم چاق می کنند و هم لاغر
بنابراین ضروری است در مصرف آن متناسب با شرایط فرد ، موارد احتیاطی را رعایت نمود.
جمع بندی
زیره خاصیت زیادی در معطر کردن غذا ها و درمان خیلی از امراض انسان دارد و برای استفاده به روش های مختلفی چون دانه ،پودر ، اسانس و روغن ها بطورجداگانه یا در ترکیب با دیگر ادویه جات ، عسل و گیاهان مصرف می شوند.
ضرب المثلی است که می گویند زیره را به کرمان نمی برند! نشان دهنده این است که زیره از محصولات اصلی کرمان است که برای کشت آن نیاز به آب زیادی ندارد.
با همه اطلاعاتی که درباره خواص زیره ارائه شد، از هر نوع آن در رژیم غذایی و دارویی برای بدن انسان دارد مصرف زیادی آن عوارض خطرناکی را ایجاد می کند و باید اعتدال در تغذیه آن را رعایت نمود و یا حتی باید افرادی که از بعضی از بیماری ها رنج می برند از خوردن آن خودداری کنند.
